Swojskie smoki :)

czyli małe, sympatyczne jaszczurki właściwe. W Polsce występują trzy gatunki: zwinka ( łac. Lacerta agilis),  żyworodna tzw. żyworódka (Zootoca vivipara) i zielona (Lacerta viridis).

Zwinki i żyworodki możemy spotkać na terenie całej Polski. Gdy na spacerze zauważamy, że coś szybko zmyka nam spod nóg to najczęściej waśnie zwinka. Jest ona  najczęściej występującym u nas gadem. Występuje praktycznie na terenie całej Europy.  Nieco rzadziej na ciepłych  skrajach kontynentu, nie jest spotykana we Włoszech, Hiszpanii, południowej Francji, na Bałkanach, bardzo rzadko w Wielkiej Brytanii. Tam za to występuje żyworódka. Jej zasięg jest jeszcze szerszy.  Obejmuje większą część Europy oraz północną Azję i sięga aż do Japonii.

 

Jaszczurka zwinka jest malutka, długość tułowia i głowy bez ogona wynosi ok. 11 cm. Maksymalna długość ciała z nieuszkodzonym ogonem dorosłych osobników dochodzi do 24 cm. Całe  jej ciało pokrywają ściśle do siebie przylegające łuski. Na grzbiecie są one mniejsze i szorstkie, brzuch pokrywają większe i gładkie. Na głowie ma regularnie ułożone tarczki. Jej ogon jest nieco dłuższy od tułowia dlatego wydaje się bardziej masywna. Kończyny jaszczurki są silnie umięśnione, palce długie, zakończone pazurkami. Ubarwienie tych gadów jest bardzo różne. Najczęściej grzbietem biegnie szeroka pręga, często przecinana drobnymi plamkami, chociaż można też spotkać osobniki bez niej. Po bokach ciała biegną jeszcze dwa pasy z brązowo-czarnych plam. Czasem można spotkać osobniki o jednolitym brązowym kolorze, choć są one dosyć rzadkie. Młode zwinki po wykluciu się, podobnie jak młode innych jaszczurek, są znacznie ciemniejsze niż osobniki dorosłe. Samce odróżnia zielonkawy kolor podbrzusza, samica mają szary lub kremowy spód ciała. W okresie godowym, czyli w maju, samce przybierają intensywną zieloną barwę.

Jaszczurka żyworodna jest jeszcze mniejsza – osiąga długość do 16 cm, z czego ok. 9,5 cm przypada na ogon. Jest bardziej krępa od zwinki. Głowa ma niewielkie rozmiary i właściwie nie posiada przewężenia szyjnego. Walcowaty tułów jest wydłużony. Ma też krótszy i gruby ogon. Głowę zdobią wyraźne tarczki. Okolica skroniowa, w odróżnieniu od innych jaszczurek polskich, wytwarza drobne łuseczki, a nie tarczki. Ubarwienie grzbietu nie wykazuje dostrzegalnych różnic w zależności od płci. Jest zwykle ciemnobrązowe, szarobrązowe, lub szare. Ciemniejsze, niż u zwinki. Ciało żyworódki pokrywają drobne łuski z kilkami. Kolorystycznie tworzą plamki i kropki łączące się w smugi ciemniejsze od tła. Ciemna podłużna pręga biegnie pośrodku. Brzuszna strona ciała w przeciwieństwie do grzbietowej wykazuje dymorfizm płciowy w ubarwieniu. U samic zabarwiona jest na biało, żółtawo, szaro lub pomarańczowo. U samców natomiast brzuszna powierzchnia ciała przyjmuje kolor pomarańczowo-żółty a nawet pomarańczowo-czerwony w porze godowej pokrywa się on dodatkowo czarnym deseniem. Takie barwy u samców występują na brzuchu, spodniej stronie ogona i kończyn. Wyróżnia go też podgardle: bladoniebieskie, białawe czy jasnoczerwone.

W sytuacji zagrożenia oba gatunki odrzucają ogon, ma on stanowić przynętę dla drapieżnika. Z czasem ogon odrasta do pierwotnej długości.

Jak wszystkie zwierzęta zmiennocieplne zwinki i żyworódki są aktywne w ciągu dnia. Ich aktywność sprowadza się do wygrzewania rankiem na słońcu, ogrzewanie ciała jest im potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu aby południu polować w niskiej trawie. Zwinki, w upalne dni (temp. Powyżej 40 C) chowają się do wykopanych przez siebie norek wykopanych do 5 cm pod ziemią. Norki te mają wiele rozgałęzień, aby zmylić polujące na nie drapieżniki, lecz tylko główny korytarz jest zamieszkany przez jaszczurkę. Jaszczurki co kilka tygodni zmieniają nory. Są terytorialne, bronią terytoriów, na których spędzają całe życie. Młode zwinki nie wyklują się bez odpowiedniej wilgoci podłoża. Jak u większości gadów samica nie zajmuje się młodymi. Małe jaszczurki wylęgają się po około 6 tygodniach, na przełomie sierpnia i września. Mają mają ok. 5,5–6,5 cm długości.

Jaszczurka żyworodna rozmnaża się właściwie nie przez żyworodność, ale przez jajożyworodność. Ciąża trwa 3 miesiące. Gdy się kończy, na przełomie lipca i sierpnia matka wydaje na świat od kilku do kilkunastu młodych. W chwili składania jaj młode jaszczurki rozrywają osłonki. Poza wielkością nie różnią się znacząco od osobników dorosłych. Ciekawostką jest uzależnienie rozrodu  jaszczurki żyworodnej od temperatury środowiska i klimatu: na północy i na dużych wysokościach dominuje żyworodność, na południu - na terenach upalnych (w Hiszpanii, południowej części Francji, we Włoszech, w Austrii i w Słowenii) jajorodność.

Oba gatunki żywią  się pająkami, owadami, gąsienicami i ślimakami. Chętnie zaprosiłaby je do ogrodu :)

Jaszczurki  zaczynają hibernować w październiku, a wybudzają się w marcu lub później w zależności od warunków atmosferycznych.

 

Zwinki i żyworodki występują pospolicie  jednak ich liczebność na niektórych obszarach znacznie się zmniejszyła z powodu uprzemysłowienia i zanikania naturalnych siedlisk. Jaszczurki mają też  wielu wrogów naturalnych: węże, ptaki drapieżna, łasice, borsuki i inne średniej wielkości ssaki. Oba te gatunki  w Polsce objęte są ochroną gatunkową na podstawie IV dyrektywy siedliskowej, która zobowiązuje wszystkie państwa Unii Europejskiej do ich  ochrony, w tym zapewnienia ochrony miejsc rozrodu i odpoczynku.

Jaszczurka zielona jest bardzo rzadko spotykana. Nawet istnieje prawdopodobieństwo, że już wyginęła na terenie w naszego kraju gdyż od kilku lat nie było pewnych potwierdzeń jej występowania. Jest to gatunek nizinny. Opisany zasięg obejmuje południową i środkową Europę. Nieudokumentowane zgłoszenia spotkania w Bieszczadach i Wyżyny Lubelskiej, Roztocza. Podlega ścisłej ochronie gatunkowej w Polsce. Według Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt z 2001 r. gatunek ten ma status zanikłego na terenie Polski. 

Zdjęcia jaszczurek: Wojciech Michalski